Wat zit daar in de kast?

Bij CO₇ hebben we aandacht voor een heel breed spectrum aan erfgoedobjecten, waaronder ook religieus erfgoed. Vele unieke en waardevolle objecten worden echter slechts bij specifieke gelegenheden uitgehaald en zijn doorgaans verborgen voor het grote publiek. Om te kunnen zorgen voor een goed behoud en beheer van alle objecten is een overzicht onontbeerlijk. Daarom zet CO₇ zich samen met vrijwilligers in voor het opstellen van inventarissen. Tijdens het traject dat loopt in de Sint-Maartenskerk in Ieper hebben we op die manier al verschillende unieke objecten kunnen bestuderen. Hieronder kan u meegenieten van de verbluffende details van twee reliekkasten.

Eerste reliekkast

Tweede reliekkast

Algemene informatie

Over de herkomst van deze reliekkasten is relatief weinig geweten. De grootste aanwijzingen naar hun geschiedenis zijn te vinden op de objecten zelf. Aan de achterzijde van één van de kasten is er bovenaan de volgende inscriptie ingegraveerd: "D. F. MEYNAERT CAN IPREN 1629".

Daarnaast zijn de beide reliekkasten aan de achterzijde verzegeld met zes lakzegels. Daarop is het wapenschild te zien dat de echtheidsverklaring van de relieken heeft ondertekend. In dit geval zijn de kasten verzegeld met het wapenschild van een aartsbisschop, te herkennen aan de vier rijen kwasten aan weerszijden van het wapenschild en de mijter en kromstaf aan de bovenhoeken van het wapenschild. Aan de rand van de lakzegel staat de naam aan wie het wapenschild toebehoort: "JOANNES JOSEPHUS FAICT PISCOPUS BRUGENSIS XX +".

Relieken

Een vrij algemene definitie van relieken is als volgt: "Een vererenswaardig overblijfsel van het lichaam van een heilige, een martelaar of een ander vereerd persoon. Zaken die in aanraking zijn geweest met Christus, Maria, een heilige of met hen worden geassocieerd." Dat betekent dat relieken uit diverse materialen kunnen bestaan zoals: menselijke botfragmenten, textielfragmenten (vb. van kledij van een heilige) of houtfragmenten (vb. van het heilig kruis).

Ondanks dat er gesproken wordt over een reliekenkast zijn de relieken zelf, met uitzondering van één exemplaar, niet te zien. Dit past perfect in een lange middeleeuwse traditie waarbij het de gewoonte was om relieken te verpakken in fragmenten van kostbare materialen. Onder de relieken worden telkens kleine opschriften geplaatst met een verwijzing naar de heilige van wie het reliek afkomstig is.

In de eerste kast is er gebruik gemaakt van een zijde textiel met een lage weefdichtheid waarbij enkele fragmenten fluweel zijn ingewerkt. De randen rond het reliek zijn telkens afgewerkt met getorste spiraalvormige metaaldraden. Enkele zijn verder nog gedecoreerd met parels uit diverse materialen.  

Bij de tweede kast zijn alle relieken ingepakt in brokaat. Dit is een type textiel dat bestaat uit een grondweefsel, in dit geval uit zijde, waarbij ook goud en zilvermetaaldraden in zijn verwerkt. Bij deze reliek zijn de randen telkens afgewerkt met een band van getorste zijde- en gouddraden.

Textiele bloemen

In de eerste kast zijn alle bloemen vervaardigd door middel van een knooptechniek. Daarbij worden de gekleurde zijden garen rond metaaldraden aangebracht. Deze techniek vertoont gelijkaardige kenmerken als naaldkant of haken maar voor een dieper inzicht zou verder onderzoek nodig zijn.  Door metaaldraden te verwerken in de bloembladen konden deze apart worden vormgegeven.

Ondanks het gebruik van eenzelfde knooptechniek valt onmiddellijk de grote verscheidenheid aan bloemen op. Door het gebruik van verschillende kleuren en de verschillende vormgeving van de knop van elke bloem is iedere bloem inderdaad uniek.

Deze bloemen zien er gelijkaardig uit als deze van de eerste kast maar wanneer zij meer in detail worden bekeken is te zien dat de zijden garen niet zijn geknoopt rond de metaaldraden maar daar eenvoudigweg tussen zijn geweven. In de tweede reliekkast komen eveneens bloemen voor waarbij de garen zijn gewikkeld rond een metalen vorm.

Wassen medaillons

In beide reliekkasten is er bovenaan een wassen medaillon aangebracht. Aan dergelijke medaillons werd een grote beschermende kracht toegewezen. Ze werden vaak vervaardigd uit paaskaarsen van het jaar daarvoor en bestonden dus uit bijenwas. Dit in plaats van talg of dierlijk vet dat werd gebruikt voor kaarsen in gewone huishoudens. Soms werd aan de was nog chrisma of balsem toegevoegd. In de vijftiende en zestiende eeuw werden zij uitsluitend gemaakt in Rome en werd er achteraan het wapenschild van de paus ingedrukt. Omdat deze zeventiende-eeuwse reliekkasten verzegeld zijn zullen we dus waarschijnlijk nooit weten of dit ook bij deze twee medaillons het geval is.

Wassen medaillon 2e kast onder gewone belichting

Wassen medaillon 2e kast onder aangepaste belichting

Door de witte kleur van de zegels is het reliëf aan de bovenzijde moeilijk zichtbaar en de afbeelding daardoor onherkenbaar.  Tijdens het inventarisatietraject is er daarom  geëxperimenteerd met verschillende belichtingen bij het fotograferen. Daardoor waren de vrijwilligers in staat een duidelijk beeld vast te leggen op camera. In de eerste reliekkast is er een Agnus Dei herkenbaar, de symbolische voorstelling van de opoffering van Christus, in de vorm van een lam. Op het medaillon van de tweede reliekkast is een Onze-Lieve-Vrouw-Tenhemelopneming te onderscheiden.

Miniatuur en illustratie op papier

Miniatuur van reliekkast 1

Minatuur van reliekkast 2

Centraal in de reliekenkasten staat telkens een afbeelding. Daarbij zijn er enkele belangrijke verschillen tussen beide afbeeldingen.
De afbeelding uit reliekkast één is speciaal gemaakt naar de rondboogvorm die voorbehouden was in de reliekkast. Zo sluit onder andere het perspectief van de kamer perfect aan op de vorm. Het is een miniatuur dat vermoedelijk is uitgewerkt op perkamenten en heeft als voorstelling: de meditatie van Hiëronymus in zijn cel.
Bij de tweede reliekkast is de afbeelding samengesteld uit meerdere delen. Waarschijnlijk is dit een gedrukte illustratie uit een boek dat op die manier gerecycleerd is. In tegenstelling tot wat oude inventarissen vermelden over de afbeelding, zou het gaan over de voorstelling van Jop op de mestvaalt.

Vergulde zilveren medaillons

Medaillon van reliekkast 1

Medaillon van reliekkast 2

Bij beide reliekkasten is er een metalen medaillon aangebracht waarin handmatig een afbeelding staat ingegraveerd. Bij de eerste reliekkast staat er op het medaillon de Calvarie voorstelling van de gekruisigde Christus met links Maria en rechts de apostel Johannes.

Op het medaillon in de tweede reliekkast staat links de voorstelling van Koning David met zijn harp en rechts de Heilige Franciscus van Assisi die de crucifix draagt en de rijksappel aan zijn voeten heeft.

Uiteraard kan er nog veel meer verteld worden over deze wonderbaarlijke objecten. Wil jij graag helpen met het herontdekken van dergelijke pareltjes verstopt in de vele kerken die het werkingsgebied van CO₇ rijk is? Nu is je kans, binnenkort starten we met een nieuwe inventarisgroep in Poperinge.

Geïnteresseerd? Stuur dan een mailtje naar sofie.vandewiele@co7.be en wij houden jou op de hoogte wanneer de infosessie wordt georganiseerd.