(Fr)uitgelicht: boomgaarden in kaart gebracht voor het negentiende-eeuwse Langemark-Poelkapelle

Als onderdeel van het LEADER-project ‘Fruitig erfgoed’ coördineert CO₇ in 2025 het historisch onderzoek naar materiële en immateriële sporen van hoogstamfruitboomgaarden in de streek. Hiervoor gebruiken we heel diverse bronnen. In de rubriek ‘(fr)uitgelicht’ laten we de rijkdom van diverse bronnen zien en wat ze ons kunnen leren over fruit in het verleden. Zo zijn de negentiende-eeuwse Popp-kaarten met bijhorende kadastrale leggers waardevol bronmateriaal om historische hoogstamfruitboomgaarden per gemeente te ontdekken.

Als je vandaag een blik werpt op het landschap van de gemeente Langemark-Poelkapelle, zal je wellicht weinig hoogstamfruitboomgaarden herkennen. Dat staat haaks op de situatie in de loop van de negentiende eeuw. In die periode waren er tal van stukken grond waarop hoogstamfruitbomen waren aangeplant. Dat waren in de meeste gevallen de zogenaamde fruitweides: graasland waarin fruitbomen groeiden.

We zijn zelfs in staat om daar specifieke cijfers op te plakken. Wist je bijvoorbeeld dat de gemeente Langemark-Poelkapelle in het verleden zo’n 453 percelen telde die onder de noemer van ‘boomgaard’ vielen? In totaal was dat goed voor zo’n 150,10 hectare aan fruitboomgaarden. Dat kunnen we te weten komen dankzij de Popp-kaarten en de aanvullende kadastrale informatie.

De kadastrale Popp-atlas verscheen in de periode van 1842 tot 1879. Het was een ambitieus werk van Philippe-Christian Popp, die er van droomde om kadasterplannen op te maken van alle gemeenten in België. Hij overleed echter in 1879, waardoor het werk nooit volledig werd voltooid. Hij slaagde er wel in om de provincie van West-Vlaanderen bijna volledig in kaart te brengen.

De Popp-kaarten geven een overzicht van alle percelen, gebouwen en (water)wegen  binnen het grondgebied van een gemeente of wijk. De kadastrale leggers, dat zijn beschrijvende tabellen, helpen bij het lezen van de kaart. Daarin kan je per perceel nagaan wie de eigenaar was, waarvoor het bestemd was (bijvoorbeeld als boomgaard), hoe groot de oppervlakte was, enzovoort.

Toch moeten de kaarten en leggers met de nodige kritische blik bekeken worden. Om te beginnen kunnen we niet met 100% zekerheid weten wat de categorie van ‘boomgaard’ precies inhoudt. De expertiseverslagen, waarin die definitie werd vastgelegd per gemeente, zijn niet bewaard gebleven voor West-Vlaanderen. Het is dus aangewezen om terug te vallen op omschrijvingen die terug te vinden zijn in handboeken voor het opstellen van kadasters (bijvoorbeeld het Franse ‘Recueil méthodique des lois, décrets, règlemens, instructions et décisions sur le cadastre de la France’). Dan nog is het op zich niet heel duidelijk of er in de boomgaarden echt hoogstamfruitbomen stonden. Op basis van historische literatuur en andere bronnen kunnen we wel stellen dat het wellicht wel ging om hoogstammen.

Verder blijft de kaart ook maar een momentopname, terwijl boomgaarden vrij veranderlijk van aard waren. Als je bijvoorbeeld de topografische kaart van 1873 er bij haalt, kan je de evolutie van een boomgaard goed capteren. De Popp-kaarten zelf zijn overigens niet exact gedateerd, wat het gebruik ervan als historische bron soms wat bemoeilijkt.

De informatie in de Popp-atlas is enorm waardevol binnen het onderzoek naar hoogstamfruitboomgaarden in de regio. Via Geopunt Vlaanderen kunnen we de kaarten digitaal raadplegen in het programma QGIS. Binnen het project ‘West-Vlaanderen verpoppt’ van Heemkunde West-Vlaanderen zijn de kadastrale gegevens voor West-Vlaanderen bovendien ook digitaal raadpleegbaar gemaakt in doorzoekbare databanken. Het is dankzij het harde werk van erfgoedvrijwilligers binnen dat project dat we in staat zijn een stukje van het streekeigen fruitverleden efficiënter dan ooit bloot te leggen.

Check hieronder hoe we binnen het project van ‘fruitig erfgoed’ historische boomgaarden letterlijk en figuurlijk terug op de kaart zetten in Langemark-Poelkapelle!

Boomgaarden op de negentiende-eeuwse Popp-kaarten voor de gemeente Langemark-Poelkapelle.

Boomgaarden op de negentiende-eeuwse Popp-kaarten op de hedendaagse kaart voor de gemeente Langemark-Poelkapelle.